Metal ensiklopediyası: Terminlər, izahlar və texniki anlamlar

Ərinti Polad (ingiliscə: Alloy Steel) – tərkibində dəmir və karbondan başqa digər kimyəvi elementlər olan ərinti (metalların qarışığı) növüdür. Daha dəqiq desək, bu material əsasən dəmir və karbonun, eləcə də onun xüsusiyyətlərini yaxşılaşdırmaq üçün qatılmış əlavə elementlərin (məsələn, xrom, nikel, molibden, vanadium) kombinasiyasından yaranır. Ərinti isə ən azı birinin metal olduğu kimyəvi elementlərin qarışığıdır.

Çubuq (və ya mil) (ingiliscə: Bar) – adətən yastı, kvadrat, dəyirmi və ya altıbucaqlı formalarda olan, hazır polad məhsuludur. Bu məhsullar külçələrdən (billetlərdən) yayma üsulu ilə hazırlanır.

Külçəcik (ingiliscə: Billet) – en-kəsiyi 155 mm x 155 mm-ə qədər olan kvadrat formalı yarımfabrikat polad məhsuludur. Bu məhsul ya yayma yolu ilə, ya da fasiləsiz tökmə (continuous casting) metodu ilə hazırlanır. Daha sonra, bükülmə (yayma) prosesindən keçərək son məhsullara çevrilir. Bu son məhsullara misal olaraq məftil çubuqlar (wire rod), ticarət barları (merchant bars) və digər profil növləri (sections) göstərilə bilər. Qeyd: En-kəsiyi 155 mm x 155 mm-dən böyük olan yarımfabrikat məhsullar isə Külçə (Bloom) adlanır.

Karbonlu Polad (ingiliscə: Carbon Steel) – tərkibindəki əsas kimyəvi komponentin karbon olduğu polad ərintisi tipidir.

Karbon¬suz polad (ingiliscə: Carbon-free) – “Karbon¬suz” ifadəsini poladla əlaqələndirmək olduqca çətindir, çünki karbonu olmayan polad əslində dəmirdir. Poladın tərkibindəki karbon miqdarı müəyyən markanın tələb olunan mexaniki və kimyəvi xüsusiyyətlərinə nail olmaq üçün dəqiq şəkildə tənzimlənir. Buna görə də, hidrogenlə azaldılmış dəmiri polada çevirmək üçün təmizləmə mərhələsində ona yenidən karbon əlavə etmək zəruridir.

Karbon-neytral polad (və ya xalis sıfır emissiyalı polad) (ingiliscə: Carbon-neutral steel (or net-zero steel)) – əgər polad istehsalı zamanı atmosferə buraxılan istixana qazları ilə həmin qazların təbii və ya süni udulma mənbələri vasitəsilə atmosferdən çıxarılması arasında tarazlıq yaradıla bilirsə, belə polad karbon-neytral (və ya xalis sıfır karbonlu) adlanır. Karbon-neytral poladın istehsalı bəzən digər sahələrdə kompensasiya tədbirləri görülməsini tələb edə bilər ki, bu da tam neytrallığa nail olmaq üçün vacibdir.

Tökmə (ingiliscə: Cast) – Qəlibdən istifadə edilərək formalaşdırılan obyekt və ya hissədir.

Örtük (ingiliscə: Coating) – Materialın səthinə galvanizləmə və ya digər üsullarla qoruyucu təbəqə tətbiq edilməsidir.

Rulon (ingiliscə: Coil) – Yayma prosesi başa çatdıqdan sonra zolaq və ya təbəqə şəklində olan hazır polad məmulatının dolanaraq rulon halına salınmış formasıdır.

Soyuq yayma (ingiliscə: Cold rolling) – Əvvəlcə isti yayılmış və təmizlənmiş təbəqə və ya zolağın metalın yumşalma temperaturundan aşağı temperaturda soyuq rulonlar vasitəsilə keçməsi prosesidir. Soyuq yayma nəticəsində məhsul isti yayma ilə əldə ediləndən daha nazik, hamar və möhkəm olur. (CRC – Cold rolled coil)

Davamlı tökmə (ingiliscə: Continuous casting) – Poladın fərdi ingotlar şəklində deyil, davamlı zolaq (strand) şəklində bərkidilməsi prosesidir. Əriyən polad açıq dibli, su ilə soyudulan qəliblərə tökülür. Polad qəlibdən keçdikcə onun çöl qabığı bərk olur.

Xam polad (ingiliscə: Crude steel) – Əriyəndən sonra ilk bərk vəziyyətə gəlmiş polad, əlavə emal üçün və ya satışa yararlıdır. Raw steel ilə sinonimdir.

Yaşıl polad (ingiliscə: Green steel) – Müxtəlif tərəflər tərəfindən fərqli mənalarda istifadə edilən və tez-tez daha ekoloji cəhətdən şüurlu məhsulların marketinqi kontekstində qarşılaşılan bir termindir. Bu ifadə inkişaf etmiş texnologiya ilə istehsal olunan polad, təmirdən çıxmış və yenidən emal olunmuş polad, həmçinin karbon vahidləri və ya icazələrinin çıxarılması ilə emissiyaları kompensasiya edilmiş adi polad üçün işlədilmişdir. Çox vaxt termin yalnız karbon emissiyaları ilə əlaqələndirilir (bax: low carbon steel) və buna görə də ətraf mühit performansının yalnız bir alt hissəsini əhatə edir.

Yastı məhsullar (ingiliscə: Flat products) – Polad zolaq və lövhə kimi hazır yayılmış polad məhsullarının növüdür.

İsti daldırma galvanizasiya (ingiliscə: Hot dip galvanisation) – Polada ərimiş sink tətbiq edilərək uzunmüddətli korroziyaya qarşı qoruma təmin edən prosesdir.

İsti yayma (ingiliscə: Hot-rolling) – Poladın yüksək temperaturda silindrlər arasında keçərək qalınlığının azaldılması və uzunluq/zolaq şəklinə salınması prosesi. Bu proses materiala elastiklik və işlənmə qabiliyyəti qazandırır. (HRC - Hot-rolled coil)

Dəmir filizi (ingiliscə: Iron ore) – Polad istehsalında əsas xammal.

Xətt borusu (ingiliscə: Line pipe) – Adətən qaz, neft və ya suyun boru kəməri və ya kommunal paylama sistemi vasitəsilə daşınması üçün istifadə olunur.

Uzun məhsullar (ingiliscə: Long products) – Dəmir yolu relsi və polad prujinalar kimi hazır yayılmış polad məhsullarının növüdür.

Aşağı karbonlu polad (ingiliscə: Low-carbon steel) – Ənənəvi istehsalla müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə daha az istixana qazı (GHG) emissiyasına səbəb olan texnologiya və üsullarla istehsal olunan poladdır.

Yumşaq polad (ingiliscə: Mild steel) – Aşağı karbon tərkibli, elastik və asan formalaşdırıla bilən polad növüdür (S235JR, St37 və sair polad dərəcələri); ümumiyyətlə tikinti və emal sənayesində geniş istifadə olunur.

Lövhə (ingiliscə: Plate) – Təbəqə və ya ingotlardan hazırlanan, zolaq və ya təbəqədən qalınlığı daha böyük olan yastı yayılmış polad məhsuludur.

Təbəqə (ingiliscə: Sheet) – Eni 500 mm-dən artıq və qalınlığı lövhədən az olan yastı yayılmış polad məhsuldur.

Zolaq (ingiliscə: Strip) – Yastı polad rulon məhsulları; isti yayılmış məhsullar üçün eni 600 mm-dən, soyuq yayılmış məhsullar üçün isə 500 mm-dən azdır. Daha geniş yastı məhsullar isə “geniş zolaq” adlanır.

Armatur (ingiliscə: Rebar steel) – Betonun möhkəmləndirilməsi üçün istifadə olunan polad armatur çubuğu.

Paslanmayan poladlar (ingiliscə: Stainless steels) – Paslanmayan poladlar karbon poladdan xrom (ferritik polad) və bəzi hallarda nikel (austenitik polad) tərkibi ilə fərqlənir. Karbona xrom əlavə etmək poladı pas və ləkəyə qarşı daha davamlı edir, xromlu paslanmayan polada nikel əlavə edildikdə isə onun mexaniki xüsusiyyətləri, məsələn, sıxlığı, istilik tutumu və möhkəmliyi artır.

Konstruksiya poladı (ingiliscə: Structural steel) – Tikinti məqsədləri üçün formaya salınmış polad.

Tonna (T) (ingiliscə: Tonne) – 1,000 kiloqram, 2,204.6 funt və ya 1.1023 qısa ton ekvivalentinə bərabər olan metrik vahiddir.

Tel çubuqları (ingiliscə: Wire rods) – Diametri 18.5 millimetrədək olan dolanmış polad çubuqlar, əsasən tel istehsalında istifadə olunur.

Qaynaq (ingiliscə: Welding) – İki metal parçanı birləşdirmək üçün materialları yumşaltmaq məqsədilə istilik və təzyiq tətbiq edən proses.

Sıfır karbonlu polad (ingiliscə: Zero-carbon steel) – Həqiqətən sıfır karbonlu polad əldə etmək üçün istehsalın heç bir CO₂ emissiyası olmadan həyata keçirilməsi lazımdır. Bu, çox yüksək bir standartdır və qısa müddətdə buna nail ola biləcək bir istehsal texnologiyasını təsəvvür etmək çətindir.